เชื่อว่าคนที่รักไม้ดอกไม้ประดับทุกคน คงไม่มีใครไม่รู้จักดอกอัญชัน เนื่องจากดอกไม้ชนิดนี้ เป็นดอกไม้ที่สามารถพบเห็นได้ง่าย แถมยังมีการนำมาทำสีผสมอาหารหรือเขียนคิ้วเด็กกันบ่อย ๆ ด้วย จึงไม่น่าแปลกใจเลยถ้าคนไทยเกือบทุกคนจะต้องรู้จักดอกอัญชัน ทว่านอกจากความดีงามทั้งสองแล้ว ดอกอัญชันก็ยังมีประโยชน์อื่น ๆ ที่จะทำให้เราอยากปลูกติดบ้านไว้อีกเพียบ แถมการปลูกและการดูแลรักษาต้นอัญชันก็ยังทำตามได้ไม่ยากเลยด้วย ฉะนั้นวันนี้เรามาทำความรู้จักดอกอัญชันกันให้มากขึ้น พร้อมเจาะลึกวิธีการปลูกและการดูแลดอกอัญชันกันดีกว่า
ดอกอัญชัน ภาษาอังกฤษคือ butterfly pea หรือ blue pea มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Clitoria ternatea Linn. เป็นพืชตระกูลถั่ว (Fabaceae) อยู่ในวงศ์ Leguminosae ซึ่งในไทยเราก็มีชื่อเรียกอัญชันที่หลากหลายต่างกันตามพื้นที่ เช่น อังจัน แดงชัน (เชียงใหม่) หรือเอื้องชัน (เหนือ) โดยอัญชันเป็นไม้เลื้อยล้มลุกที่ผู้คนนิยมปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับกันมาก เนื่องจากมีดอกสีสวยสด แถมเจริญเติบโตได้ดีในเขตร้อน และยังออกดอกตลอดทั้งปีด้วย
และถึงแม้ถิ่นกำเนิดที่แท้จริงของอัญชันจะอยู่ในประเทศแถบอเมริกาใต้ แต่ทุกวันนี้เราสามารถพบเจออัญชันได้ในทุกประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียใต้ และหมู่เกาะแปซิฟิก ส่วนในไทยเรานั้นก็ได้รู้จักและใช้ประโยชน์จากดอกอัญชันกันมาเนิ่นนาน โดยปรากฎหลักฐานในกาพย์เห่ชมเครื่องหวาน ซึ่งเป็นบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2
ดอกอัญชัน ลักษณะ
ลำต้น : เป็นไม้เลื้อยล้มลุกขนาดเล็ก ลำต้นยาวประมาณ 3-5 เมตร มีขนนุ่ม เลื้อยได้ไกลถึง 20 ฟุต มีเถาจำนวนมาก โดยเถาจะใช้ปลายยอดพันตามวัตถุที่เกาะได้ ซึ่งถ้าเป็นเถาอ่อนจะมีสีเขียว ส่วนเถาแก่จะมีสีน้ำตาล
ราก : มีทั้งรากแก้ว รากแขนง และรากฝอย โดยรากทุกชนิดจะแทงลงดินไม่ลึกมาก ยกเว้นรากแขนงที่จะแทงไปตามแนวผิวดิน
ใบ : รูปรีแกมไข่ ปลายใบแหลม ฐานใบมน กว้าง 1-3 เซนติเมตร ยาว 2-5 เซนติเมตร ออกสลับเป็นคู่ตรงข้ามตามข้อกิ่ง ประกอบด้วยใบย่อย 5-7 ใบ และมีใบย่อยสุดท้ายขึ้นที่ปลายกิ่ง
ดอก : เป็นดอกเดี่ยวออกบริเวณซอกใบ โดยจะมีทั้งดอกชั้นเดียวและดอกซ้อน ลักษณะดอกคล้ายดอกถั่วหรือฝาหอยเชลล์ มีด้วยกันหลากหลายสี เช่น สีน้ำเงินอมม่วง สีม่วง สีน้ำเงิน สีฟ้า สีคราม สีขาว และสีชมพู แต่ทุกดอกจะมีตรงกลางเป็นสีเหลือง
ผลและเมล็ด : ผลออกเป็นฝัก คล้ายถั่วฝักยาว แต่สั้นและแบนกว่า โดยมีตั้งแต่สีเขียว สีเขียวเข้ม สีเหลือง สีน้ำตาล สีน้ำตาลเข้ม ไปจนถึงสีดำ ส่วนเมล็ดเป็นทรงรี มีตั้งแต่สีเขียว สีน้ำตาล และสีดำ ตามอายุ
ดอกอัญชัน ปลูกอย่างไร
อัญชันเป็นพืชที่ปลูกและโตง่ายมาก ๆ โดยปกติแล้วจะเริ่มออกดอกเมื่อมีอายุประมาณ 4 เดือน แต่หากใครอยากให้ออกดอกเร็วขึ้นหน่อยก็สามารถเร่งได้ โดยการนำเมล็ดอัญชันมาแช่น้ำทิ้งไว้ 1 คืน จากนั้นนำผ้ามาห่อทิ้งไว้สัก 2-3 วัน เพื่อให้รากงอก เมื่อรากงอกแล้วก็นำไปปลูกลงในกระถาง โดยให้ขุดหลุมตื้น ๆ แล้วโรยเมล็ดลงไปประมาณกระถางละ 2-3 เมล็ด จากนั้นก็กลบดินบาง ๆ โดยถ้าหากอยากให้ต้นงอกเร็วมากขึ้นก็ให้หาถุงพลาสติกมาครอบกระถางไว้ เมื่อต้นงอกแล้วก็ค่อยเอาถุงออก พร้อมกับนำไปวางให้โดนแสงแดดอ่อน ๆ จากนั้นก็รอจนกว่าต้นกล้าจะแข็งแรง แล้วค่อยย้ายไปปลูกในแปลงปลูก
โดยก่อนจะย้ายต้นอัญชันไปปลูกลงในแปลงปลูก เราควรหาทำเลดี ๆ ที่มีแสงแดดพอเหมาะ และอยู่ริมรั้วหรือใกล้ไม้ระแนงเพื่อให้เถาอัญชันมีพื้นที่ในการเลื้อย ส่วนดินก็ควรเลือกเป็นดินร่วนปนดินทรายที่ระบายน้ำได้ดี และควรผสมปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกเพื่อให้เป็นสารอาหารกับต้นอัญชันด้วย พอเตรียมพื้นที่เสร็จแล้ว ก็ให้ย้ายต้นกล้าอัญชันลงแปลงปลูกได้เลย จากนั้นก็รอประมาณ 1-2 เดือน ต้นอัญชันก็จะเริ่มออกดอกแล้ว
นอกจากจะปลูกง่ายแล้ว อัญชันยังเป็นพืชที่ทนต่อสภาพอากาศแห้งแล้งได้ดี ดูแลไม่ยาก แถมไม่ค่อยมีโรคและแมลงรบกวนเลยด้วย เพียงแต่เราต้องเลือกปลูกในพื้นที่ที่ได้รับแสงแดดอย่างเหมาะสม ไม่จัดเกินไป ไม่น้อยเกินไป มีไม้ระแนงให้เถาเลื้อยพาด รดน้ำให้พอชุ่มวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น และเลือกใช้ดินร่วนปนดินทรายในการปลูก พร้อมกับผสมปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกลงไป เท่านี้ก็ได้จะต้นอัญชันที่เจริญเติบโตได้ดีและออกดอกสวยงามแล้ว
ดอกอัญชัน สรรพคุณ
รู้ไหมคะว่าดอกอัญชันมีคุณสมบัติเป็นสารต้านอนุมูลอิสระ แถมยังมีสารแอนโทไซยานิน ซึ่งเป็นสารที่ช่วยเพิ่มการไหลเวียนของเลือดอีกด้วย แถมทั้งดอก ใบ และรากของอัญชันยังมีสรรพคุณทางยาดี ๆ อยู่เพียบ อาทิ ช่วยแก้อาการตาฝ้าฟาง แก้ผมร่วง แก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้ฟกช้ำ แก้ปวดฟัน ปวดเมื่อย ปวดท้อง แก้ท้องผูก แก้ปัสสาวะขัด แก้อาหารเป็นพิษ บรรเทาอาการหอบหืด คลายเครียด ลดปัญหาการนอนไม่หลับ ลดความเสี่ยงโรคหัวใจ และลดความเสี่ยงโรคมะเร็ง ซึ่งหากใครอยากรู้รายละเอียดและข้อมูลเพิ่มเติมก็สามารถตามไปดูข้างล่างนี้ได้เลย
- 14 อาการป่วย ที่ดอกอัญชันช่วยบรรเทาได้
ดอกอัญชัน ประโยชน์
1. ปลูกประดับบ้าน เพิ่มความสวยงามริมรั้ว [อ่านเพิ่มเติม : ไม้มงคลประจำวันเกิด ปลูกเสริมโชคลาภ]
2. ใช้ประโยชน์ทางเครื่องสำอาง เช่น ทำเป็นยาย้อม ยาสระผม และครีมนวด
3. นำดอกมาตำโดยใส่น้ำเล็กน้อย แล้วคั้นเอาแต่ส่วนที่เป็นน้ำออกมา ก็จะได้สีผสมอาหารจากธรรมชาติดี ๆ แล้ว [อ่านเพิ่มเติม : 17 เมนูสีสวยด้วยดอกอัญชัน เสกของหวานอิ่มตาได้ ไม่ใช่แค่อิ่มท้อง]
4. ต้มดอกอัญชันทำเป็นน้ำย้อมผ้าก็ได้หลายสีเลยล่ะ
5. ล้างดอกอัญชันให้สะอาด แล้วต้มเป็นเครื่องดื่ม โดยสามารถใส่น้ำเชื่อมหรือน้ำผึ้งลงไปเพื่อให้ได้รสชาติที่ชอบได้ เช่น นมอัญชัน น้ำอัญชันมะนาว
6. ล้างให้สะอาด แล้วนำไปลวกเป็นผักจิ้มน้ำพริกก็อร่อยเลยล่ะ
เห็นไหมคะว่าอัญชันเป็นสมุนไพรที่มีประโยชน์ดี ๆ สรรพคุณเด่น ๆ เพียบ แถมยังปลูกและดูแลรักษาง่ายอีกต่างหาก ดังนั้นถ้าบ้านใครยังพอมีพื้นที่เหลือ จะลองปลูกอัญชันไว้ริมรั้วก็น่าจะเข้าท่าดีนะคะ
ขอขอบคุณข้อมูลจาก สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, thaihealth, foodnetworksolution, rspg, qsbg, thaikasetsart, puechkaset และ maipradabonline
